Naprzódeś winien uczcić bogów, jak prawo nam to nakazuje.

1. First worship the Immortal Gods, as they are established and ordained by the Law.

ΑΘΑΝΑΤΟΥΣ μὲν πρῶτα Δεοὺς, νόμῳ ὡς διάκεινται,

Szanuj przysięgę, a także przesławnych czcij bohaterów.

2. Reverence the Oath, and next the Heroes, full of goodness and light.

Τίμα· καὶ σέβου ὅρκον. ἔπειθ᾽ Ἥρωας ἀγαυούς.

Również bogom podziemnym oddawaj cześć należytą.

3. Honour likewise the Terrestrial Dæmons by rendering them the worship lawfully due to them.

Τοὺς τε κατα χθονίους σέβε Δαίμονας, ἔννομα ῥέζων.

Czcij rodziców, a szanuj członków najbliższej rodziny.

4. Honour likewise thy parents, and those most nearly related to thee.

Τοὺς τε γονεῖς τίμα, τοὺς τ᾽ἄγχις᾽ ἐχγεγαῶτας.

Z innych licz tylko najlepszych do grona swoich przyjaciół.

5. Of all the rest of mankind, make him thy friend who distinguishes himself by his virtue.

Τῶν δ᾽ ἄλλων ἀρετη ποιεὺ φίλον ὅςις 1 ἄριστος.

Słowa dobrego posłuchaj, dobroć umiej ocenić.

6. Always give ear to his mild exhortations, and take example from his virtuous and useful actions.

Πραέσι δ᾽ε̃ικε λόγοις, ἔργοισί τ᾽ επωφελίμοισι.

Przebacz, jeżeli przyjaciel drobnostką ci jaką uchybi;

7. Avoid as much as possible hating thy friend for a slight fault.

Μὴδ᾽ ἔχθαιρε φίλον σὸν ἁμαρτάδος εἵνεκα μικρῆς,

Znoś, póki możesz, a może wiele, kto musi; pamiętaj

8. [And understand that] power is a near neighbour to necessity.

Ὄφρα δύνῃ δύναμις γὰρ ἀνάγχης ἐγγύθι ναίει.

O tym, a ucz się zawczasu poskramiać żądze doczesne.

9. Know that all these things are as I have told thee; and accustom thyself to overcome and vanquish these passions:--

Ταῦτα μὲν οὕτως ἴσθι.κρατεῖν δ᾽εἰθίζεο τῶν δε·

Z głodu więc nic sobie nie rób, umiej wstawać, gdy zechcesz;

10. First gluttony, sloth, sensuality, and anger.

Γαστρὸς μὲν πρώπιστα, καὶ ὕπνου, λαγνείης τε,

Gniew poskramiaj, a nie grzesz ani gdy jesteś z drugimi,

11. Do nothing evil, neither in the presence of others, nor privately;

Καὶ θυμοῦ. Πρήξεις δ᾽αἰσχρὸν ποτε μήτε μετ᾽ ἄλλου,

Ani gdyś sam; w samym sobie sędziego mniej swoich czynów.

12. But above all things respect thyself.

Μὴτ᾽ ἰδίη. Πάντων δὲ μάλιστα αἰσχύνεο σαυτόν.

Bądź sprawiedliwy i w czynach, i w słowach, a głupstwa unikaj.

13. In the next place, observe justice in thy actions and in thy words.

Εἶτα διχαιοσύνην ἀσκε̃ιν ἔργῳ τε, λόγῳ τε.

W każdej sprawie, bo w każdej najgorsze bezmyślne nawyczki.

14. And accustom not thyself to behave thyself in any thing without rule, and without reason.

Μὴδ᾽ ἀλογίστως σαυτὸν ἔχειν περὶ μηδὲν ἔθιζε.

Licz się z tym, że śmierć czeka i ciebie i wszystkich zarówno.

15. But always make this reflection, that it is ordained by destiny that all men shall die.

Ἀλλὰ γνῶθι μὲν ὡς θανέειν πέπρωται ἅπασι.

Rób pieniądze z ochotą i chętnie wydaj je znowu.

16. And that the goods of fortune are uncertain; and that as they may be acquired, so may they likewise be lost.

Χρήματα δ᾽ἄλλοτε μὲν κτᾶσθαι φιλε̃ι, ἄλλοτ᾽ ὀλέσθαι.

A że losy tak rządzą, że każdy ma coś do ścierpienia.

17. Concerning all the calamities that men suffer by divine fortune,

Ὅσσα τε δαιμονίησι τύχαις βροτοὶ ἄλγε ἔχουσιν,

Więc nie narzekaj na losy; znoś, co ci znosić wypadło.

18. Support with patience thy lot, be it what it may, and never repine at it.

Ὥν ἄν μοῖραν ἔχης πρᾴως φέρε, μήδ᾽ ἀγανάκτει.

W biedzie się człowiek ratuje, jak umie; lecz tak sobie pomyśl:

19. But endeavour what thou canst to remedy it.

Ἰᾶσθαι δὲ πρέπει καθόσον δυνὴ· Ὥδε δὲ φράζεν.

Los niezbyt hojnie zazwyczaj obdarza dzielnego człowieka.

20. And consider that fate does not send the greatest portion of these misfortunes to good men.

Οὐ πάνυ τοῖς ἀγαθοῖς τουτῶν πολὺ μοῖρα δίδωσι.

Kiedy w rozmowie usłyszysz, jak byle co ludzie mówią,

21. There are among men many sorts of reasonings, good and bad;

Πολλὸι δ᾽ἀνθρώποισι λόγοι δειλοὶ τε, καὶ ἐσθλοὶ

Ziarno i plewy mieszając, nie zrywaj się, nie uciekaj,

22. Admire them not too easily, nor reject them.

Πορσπίπτους, ὧν μήτ᾽ ἐκπλήσσεο, μήτ᾽ ἄῤ ἐάσης

Choćby ci włosy na głowie stawały, a nawet kłamstwo,

23. But if falsehoods be advanced, hear them with mildness, and arm thyself with patience.

Ἔιργεσθαι σαυτόν. Ψεῦδος δ᾽ ήν πὲρ τι λέγηται,

Jeślibyś jakie usłyszał, łagodnie je znoś, byłeś tylko

24. Observe well, on every occasion, what I am going to tell thee:--

Πρᾴως εἶχ᾽· Ὅ δὲ τοι ἐρέω, επὶ παντὶ τελείσθω.

Sam się nigdy ni słowem, ni czynem nakłonić nie dał do tego,

25. Let no man either by his words, or by his deeds, ever seduce thee.

Μηδεὶς μήτε λόγῳ σε παρείπῃ, μήτε τι ἔργῳ

Co sam za złe uważasz i w słowach, i w czynach człowieka.

26. Nor entice thee to say or to do what is not profitable for thyself.

Πρῆξαι, μηδ᾽ ἐιπεῖν, ὅ τι τοὶ μὴ βέτερὸν ἐστί.

Pomyśl, zanim coś zrobisz, ażebyś głupstwa nie strzelił.

27. Consult and deliberate before thou act, that thou mayest not commit foolish actions.

Βουλεύου δὲ πρὸ ἔργου, ὅπως μὴ μωρὰ πέληεται.

Wstyd i hańba to przecież czy mówić, czy działać bezmyślnie.

28. For it is the part of a miserable man to speak and to act without reflection.

Δειλοῦ τοι πρήσσειν τε λέγειν τ᾽ἀνόητα πρὸς ἀνδρὸς.

Tak więc zawsze postępuj, ażebyś później nie cierpiał.

29. But do that which will not afflict thee afterwards, nor oblige thee to repentance.

Ἀλλὰ τάδ᾽ ἐκτελέειν, ἅ σε μὴ μετεπειτ᾽ ἀνιήση.

Lepiej się nie bierz do rzeczy, na której się nie znasz porządnie;

30. Never do anything which thou dost not understand.

Πρῆσσε δὲ μηδὲν τὼν μὴ πίστασσι· ἀλλὰ διδάσκευ

Naprzód się ucz, czego trzeba, a będziesz miał życie spokojne.

31. But learn all thou ought'st to know, and by that means thou wilt lead a very pleasant life.

Ὄσσα χρεὼν, καὶ τερπνότατον βίον ὧδε διάξεις.

Zdrowie ciała rzecz ważna, dbaj o nie jak się należy:

32. in no wise neglect the health of thy body;

Ὀυδ᾽ ὑγιείης της περὶ σῶμ᾽ ἀμέλειαν ἔχειν χρή.

Miernie używaj jedzenia, napoju i ćwiczeń cielesnych;

33. But give it drink and meat in due measure, and also the exercise of which it has need.

Ἀλλὰ ποτοῦ τε μέτρον, καὶ σίτου, γυμνασίων τε

Jeśli miarę przebierzesz, choroba cię czeka niechybnie.

34. Now by measure I mean what will not incommode thee.

Ποιεῖσθαι. μέτρον δὲ λέγω τό δ᾽, δ μὴ σ᾽ ἀνιήσει.

Czyste zjadaj potrawy; unikaj potraw wymyślnych.

35. Accustom thyself to a way of living that is neat and decent without luxury.

Ἐιθίζου δε δίαιταν ἔχειν καθάρειον, ἄθφρυπτον.

Strzeż się ludzkiej zazdrości; zbyt łatwo się na nią narazić.

36. Avoid all things that will occasion envy.

Καὶ πεφύλαξὸ γε ταῦτα ποιεῖν, ὁπόσα φθόνον ἵσχει

Zbytków unikaj niewczesnych, to zostaw ludziom bez smaku.

37. And be not prodigal out of season, like one who knows not what is decent and honourable.

Μη δαπανᾷν παρὰ καιρὸν, ὁποῖα καλῶν ἀδαήμων.

Nie bądź też liczykrupą - wszak miara we wszystkim najlepsza.

38. Neither be covetous nor niggardly; a due measure is excellent in these things.

Μη δ᾽ ἀνελέυθερος ἴσθι· μέτρον δ᾽ἐπὶ πᾶσιν ἄριστον.

Tak postępuj, byś szkody nie poniósł, a kroki obliczaj.

39. Do only the things that cannot hurt thee, and deliberate before thou dost them.

Πρῆσσε δὲ ταῦθ᾽, ἃ σε μὴ βλὰψη· λόγισαι δὲ πρὸ έργου.

Sen twoich powiek niech nigdy nie klei, nim zważysz u siebie

40. Never suffer sleep to close thy eyelids, after thy going to bed,

Μὴδ᾽ ὕπνον μαλακοῖσιν έπ᾽ ὄμμασι προσδέξασθαι,

Każdy krok minionego dnia, zanim powiesz sam sobie,

41. Till thou hast examined by thy reason all thy actions of the day.

Πρὶν τῶν ἡμερινῶν ἔργῶν τρὶς ἕκαστον ἐπελθεῖν·

Com zrobił złego, com zdziałał, a jakąm zaniedbał powinność.

42. Wherein have I done amiss? What have I done? What have I omitted that I ought to have done?

Πῆ παρέβην; τὶ δ᾽ἔρεξα; τὶ μοι δέον οὐκ ἐτελέσθη;

Od pierwszego zaczynaj punktu, kolejno przechodząc

43. If in this examination thou find that thou hast done amiss, reprimand thyself severely for it;

Ἀρξάμενος δ᾽απὸ πρώτου ἐπέξιθι· καὶ μετέπειτα

Dalsze, jeśliś coś złego popełnił, to żałuj, a ciesz się,

44. And if thou hast done any good, rejoice.

Δεινὰ μὲν ἑκπρήξας ἐπιπλήσσεο· χρηστὰ δὲ, τέρπου.

Jeśliś żył jak należy. W tej pracy ćwicz i pokochaj

45. Practise thoroughly all these things; meditate on them well; thou oughtest to love them with all thy heart.

Ταῦτα πόνει· ταῦτ᾽ ἐκμελέτα· τούτων χρὴ ἐρᾷν σε.

Trudy łamania się z sobą - to droga do boskiej dzielności.

46. 'Tis they that will put thee in the way of divine virtue.

Ταῦτὰ σε τῆς θείης ἀρετῆς εἰς ἴχνια θήσει.

Tak nam dopomóż ten, co źródło wiecznej natury

47. I swear it by him who has transmitted into our souls the Sacred Quaternion, the source of nature, whose cause is eternal.

Ναὶ μὰ τὸν ἡμετέρᾳ ψυχᾷ παραδόντα τετρακτὺν,

Duszy naszej odsłonił; ono Czwórką Świętą się zowie.

48. But never begin to set thy hand to any work, till thou hast first prayed the gods to accomplish what thou art going to begin.

Παγὰν ἀενάοῦ φύσεως. Ἀλλ᾽ ἔρχευ ἐπ᾽ ἔργον

Dalej więc, do roboty, a wezwij bogów na pomoc!

49. When thou hast made this habit familiar to thee,

Θεοῖσιν ἐπευξάμενος τελέσαι. Τούτων δὲ κρατήσας,

Trzymaj się tego, co czytasz, a poznasz nieba tajemne

50. Thou wilt know the constitution of the Immortal Gods and of men.

Γνώση ἀθανάτων τε θεῶν, θνητῶν τ᾽ ἀνθρώτων

Szlaki i ziemskie wiązania wszechrzeczy dla innych zakryte.

51. Even how far the different beings extend, and what contains and binds them together.

Σύστασιν, ἧ τε ἕκαστα διέρχεται, ἧ τε κρατεῖται.

Poznasz, o ile się godzi, Przyrodę, wszędzie tę samą.

52. Thou shalt likewise know that according to Law, the nature of this universe is in all things alike,

Γνώσῃ δ᾽, ἧ θέμις ἐστὶ, φύσιν περὶ παντὸς ὁμοίην

Wtedy nie będziesz wybiegał nadzieją za kresy dostępne na ziemi

53. So that thou shalt not hope what thou ought'st not to hope; and nothing in this world shall be hid from thee.

Ὤστε σε μήτ᾽ ἄελπτ᾽ ελπίζεῖν, μήτε τι λήθειν.

Oczy otwarte mieć będziesz na wszystko; zobaczysz, jak nędzne doczesne . Człowiek sam ściąga na siebie i cierpi, choć dobro tak blisko.

54. Thou wilt likewise know, that men draw upon themselves their own misfortunes voluntarily, and of their own free choice.

Γνώσῃ δ᾽ ἀνθρώπους αὐθαίρετα πήματ᾽ ἔχοντας

Przecież tylko wybrany je dojrzy i pojmie, dosłyszy.

55. Unhappy that they are! They neither see nor understand that their good is near them.

Τλήμονας, οἵ τ᾽ἀγαθῶν πέλας ὄντων οὔτ᾽ ἐσορῶσιν.

Tylko wybrany wyjść zdoła z błędnego cierpień koliska.

56. Few know how to deliver themselves out of their misfortunes.

Οὔτε κλύουσι· λύσιν δὲ κακῶν πᾶυροι συνίσασι.

Taki już los nami włada, a my jak zwoje okrągłe,

57. Such is the fate that blinds mankind, and takes away his senses.

Τοίη μοίρα βροτῶν βλάπτει φρένας· οἱ δὲ κυλίνδροις

W tę to i w tamtą toczymy się stronę, ból w sobie wlokąc niezmierny;

58. Like huge cylinders they roll to and fro, and always oppressed with ills innumerable.

Ἄλλοτ᾽ ἐπ᾽ ἄλλα φέρονται ἀπείρονα πήματ᾽ ἔχοντες.

Gorzka rozterka w nas mieszka wrodzona i ta nam przejada Duszę;

59. For fatal strife, innate, pursues them everywhere, tossing them up and down; nor do they perceive it.

Λυγρὴ γὰρ συνοπαδὸς ἔρις βλάπτουσα λέληθε

tę z siebie wyrwać potrzeba i przed nią uciekać.

60. Instead of provoking and stirring it up, they ought, by yielding, to avoid it.

Σύμφυτος· ἥ οῦ δεῖ προσάγειν, ἐίκοντα δὲ φεύγειν.

Zeusie Ojcze, zaprawdę, zbawiłbyś nas ode złego,

61. Oh! Jupiter, our Father! if Thou would'st deliver men from all the evils that oppress them,

Ζεῦ πάτερ, ἤ πολλῶν τε κακῶν λύσειας ἅπαντας.

Gdybyś każdemu pokazał, jakiego ducha ma w sobie.

62. Show them of what dæmon they make use.

Ἤ πᾶσιν δείξαις 1 ὁίῳ τῷ δαίμονι χρῶνται.

Bądź dobrej myśli, człowiecze; wszak boska w tobie krew płynie!

63. But take courage; the race of man is divine.

Ἀλλὰ σὺ θάρσει· ἐπεὶ θεῖον γένος ἐστὶ βροτοῖσιν

Święta Przyroda cię uczy, odsłania ci tajne wszechrzeczy.

64. Sacred nature reveals to them the most hidden mysteries.

Ὁις ἱερὰ προφέρουσα φύσις δείκνυσιν ἕκαστα.

Zbliż się do niej choć trochę, a wtedy, mym radom posłuszny,

65. If she impart to thee her secrets, thou wilt easily perform all the things which I have ordained thee.

Ὧν ἐὶ σοὶ τι μέτεστι, κρατήσεῖς ὧν σε κελεύω,

Ciałem zdołasz owładnąć, duch zdrowy cierpień pozbędzie.

66. And by the healing of thy soul, thou wilt deliver it from all evils, from all afflictions.

Ἐξακέσας, ψυχὴν δὲ πόνων ἀπὸ τῶν δὲ σαώσεις.

Wstrzymaj się tylko od złego pokarmu, o którym słyszałeś;

67. But abstain thou from the meats, which we have forbidden in the purifications and in the deliverance of the soul;

Ἀλλ᾽ ἐίεγου βρωτῶν, ὧ ἐίπομεν, ἔν τε καθάρμοῖς,

Rozważ, czym duszę oczyszczasz i czym ją z więzów wyzwalasz.

68. Make a just distinction of them, and examine all things well.

Ἔν τε λύσει ψυχῆς κρίνων·καὶ ψράζευ ἕκαστα,

Wszystko rozumem oceniaj; niech rozum ci będzie woźnicą.

69. Leaving thyself always to be guided and directed by the understanding that comes from above, and that ought to hold the reins.

Ἠνίοχον γνώμην στήσας καθύπερθεν ἀρίστην.

A kiedy ciało porzucisz i w wolne się wzniesiesz przestworza,

70. And when, after having divested thyself of thy mortal body, thou arrivest at the most pure Æther,

Ἠν δ᾽ἀπολείψας 1 σῶμα ἐς αἰθέρ ἐλεύθερον ἔλθης,

Ziemię opuścisz na wieki, śmierć zdepczesz, bogiem się staniesz.

71. Thou shalt be a God, immortal, incorruptible, and Death shall have no more dominion over thee

Ἔσσεαι ἀθάνατος θεος, αμβροτος, οὐκ ἔτι θνηός.